Tuesday 20 April 2021

SEJARAH KERAJAAN SAMUDERA PASAI

 

Makam Sultan Malik As-Shalih

 

Sejarah mencatat, Kesultanan Samudera Pasai merupakan kerajaan Islam pertama di Nusantara yang eksis sejak abad ke-13 hingga abad ke-16 Masehi. Berdiri tahun 1267 dan berakhir pada 1521, Samudera Pasai telah merasakan masa kejayaan serta meninggalkan jejak melalui beberapa peninggalan.

 

Samudera Pasai terletak di pesisir utara Sumatera, dekat Lhokseumawe, Aceh, tak jauh dari Selat Malaka. Menurut Hasan Muarif Ambary melalui tulisan “Peranan Beberapa Bandar Utama di Sumatera Abad 7-16 M dalam Jalur Sutera Melalui Lautan” terhimpun dalam Kalpataru: Majalah Arkeologi, Selat Malaka adalah jalur perdagangan ke Persia, Arab, India, dan Cina.

 

Dari kondisi lingkungan yang dekat dengan laut, maka Kerajaan Samudera Pasai memenuhi kebutuhan ekonomi dengan menjadi pusat dagang. Banyak saudagar dari berbagai negeri, baik di wilayah Nusantara maupun bangsa-bangsa asing, yang singgah untuk berniaga.

 

Pendiri Kerajaan Samudera Pasai

Beberapa referensi menyebut Nazimuddin al-Kamil sebagai penggagas awal berdirinya Kerajaan Samudera Pasai pada abad ke-13 M. Dikutip dari Sejarah 8: Kerajaan Terbesar di Indonesia (2021) yang disusun Siti Nur Aidah, Nazimuddin Al Kamil merupakan seorang laksamana laut dari Mesir.

 

Tahun 1238 M, Nazimuddin al-Kamil diperintahkan oleh Kesultanan Mamluk yang berpusat di Kairo untuk merebut pelabuhan Kambayat di Gujarat (India) untuk dijadikan sebagai tempat pemasaran barang-barang perdagangan dari timur.

 

Konon, Nazimuddin al-Kamil inilah yang kemudian mengangkat Marah Silu (Meurah Silu) sebagai pemimpin pertama Kerajaan Samudera Pasai di Aceh yang kemudian bergelar Sultan Malik al-Saleh atau Sultan Malikussaleh (1267-1297 M).

 

Meski demikian, Marah Silu yang tetap diakui sebagai pendiri sekaligus penguasa pertama Kerajaan Samudera Pasai. Dikutip dari Kerajaan-kerajaan Islam di Aceh (2006) karya Rusdi Sufi dan Agus Budi Wibowo, kesultanan ini pernah menguasai perdagangan di Selat Malaka dan menjadi sentrum penyebaran Islam di Nusantara.


Masa Kejayaan Kesultanan Samudera Pasai mencapai masa kejayaan pada masa pemerintahan Sultan Al-Malik az-Zahir II yang bertakhta hingga tahun 1349 Masehi. Dikutip dari situs resmi Pemerintah Provinsi Aceh, Ibnu Bathutah pernah mengunjungi Samudera Pasai pada era ini. Samudera Pasai berdagang lada sebagai komoditas utamanya dan berperan sebagai bandar dagang besar saat itu. Bahkan, kerajaan Islam ini mengeluarkan bentuk alat tukar berupa koin emas (dirham) dengan komposisi emas murni 70 persen.

 

Selain jaya karena perdagangan, kerajaan maritim ini juga menjadi pusat penyebaran agama Islam karena letaknya yang strategis dan mudah dikunjungi orang-orang dari berbagai tempat. Sempat mendapat serangan dari Kerajaan Majapahit, Samudera Pasai kembali merengkuh masa keemasan pada era pemerintahan sosok pemimpin perempuan bergelar Sultanah Malikah Nahrasyiyah (1406-1428). Sultan perempuan pertama di tanah Aceh ini mampu membangkitkan Samudera Pasai dari trauma akibat serangan Majapahit pada pertengahan abad ke-14 atau sebelum Mahapatih Gajah Mada tutup usia.

 

Dalam buku Wali Songo dengan Perkembangan Islam di Nusantara (1993) karya Abdul Halim Bashah, disebutkan, Sultanah Nahrasyiyah berperan besar dalam memajukan Samudera Pasai, termasuk menjadikannya sebagai pusat perkembangan agama Islam yang besar dan kuat.


Jejak Peninggalan

Menurut R.S. Wick dalam Money, Markets, and Trade in Early Southeast Asia (1992), Kerajaan Samudera Pasai meninggalkan jejak sejarah melalui penemuan beberapa makam bertuliskan nama sultan, juga koin dengan bahan emas serta perak sebagai alat transaksi pada zamannya.

Sejalan dengan pendapat itu, terdapat beberapa bukti arkeologis yang bisa menjelaskan keberadaan Samudera Pasai, salah satunya makam raja-raja Pasai di Desa Geudong, Aceh Utara.

Mata uang Dirham

 

Nama-nama raja yang tercantum di makam yang dekat dengan bekas runtuhan kerajaan Islam ini adalah Sultan Malik al-Shaleh, Sultan Malik az-Zahir, Teungku Sidi Abdullah Tajul Nillah, Teungku Peuet Ploh, dan Ratu Al-Aqla. Masih ada peninggalan Kerajaan Samudera Pasai lainnya seperti lonceng Cakra Donya, stempel khas kerajaan, serta karya tulis seperti Hikayat Raja Pasai dan buku Tasawuf Durru al-Manzum.


Daftar Penguasa Samudera Pasai

·         Sultan Malik al-Saleh/Marah Silu (1267-1297)

·         Sultan Malik az-Zahir I/Muhammad I (1297-1326)

·         Sultan Ahmad I (Sejak 1326)

·         Sultan Al-Malik az-Zahir II (Hingga 1349)

·         Sultan Zainal Abidin I (1349-1406)

·         Sultanah Malikah Nahrasiyah (1406-1428)

·         Sultan Zainal Abidin II (1428-1438)

·         Sultan Shalahuddin (1438-1462)

·         Sultan Ahmad II (1462-1464)

·         Sultan Abu Zaid Ahmad III (1464-1466)

·         Sultan Ahmad IV (1466-1466)

·         Sultan Mahmud (1466-1468)

·         Sultan Zainal Abidin III (1468-1474)

·         Sultan Muhammad Syah II (1474-1495)

·         Sultan Al-Kamil (1495-1495)

·         Sultan Adlullah (1495-1506)

·         Sultan Muhammad Syah III (1506-1507)

·         Sultan Abdullah (1507-1509)

·         Sultan Ahmad V (1509-1514)

·         Sultan Zainal Abidin IV (1514-1517)

 


Keruntuhan Samudera Pasai

Keruntuhan Samudera Pasai Sultan Ahmad Malik Az-Zahir merupakan raja Samudera Pasai yang memiliki perilaku buruk. Pada masa kepemimpinannya yang dimulai sejak 1349, ia mencatat sejarah kelam bagi Kesultanan yang sebelumnya tentram. Mengutip tajuk “Kejamnya Sultan Samudera Pasai dan Serbuan Majapahit”, terungkap bahwa Sultan Ahmad Malik Az-Zahir sempat berahi kepada kedua putrinya, Tun Medam Peria dan Tun Takiah Dara.

Gosip dalam lingkungan istana dengan cepat sampai ke putranya sendiri, yakni Tun Beraim Bapa. Ia berniat menjaga kedua adik perempuannya, namun malah nahas. Putra sulung ini diracuni hingga nyawanya melayang. Russel Jones dalam Hikayat Raja Pasai (1999:35-36) menambahkan, kedua adik Tun Beraim Bapa bunuh diri dengan cara yang sama seperti kakaknya.

Kendati tiga anaknya sudah mati akibat ulah bapaknya sendiri, tidak membuat sultan ini berubah menjadi lebih baik dan terus berperilaku buruk. Putra keduanya, Tun Abdul Jalil, hendak menikahi seorang putri dari Majapahit, yakni Raden Galuh Gemerencang.

Sultan Ahmad Malik Az-Zahir terkesan tidak menerima dan berniat mempersunting calon menantunya sebagai istri. Kejadian buruk yang sama terjadi lagi, Tun Abdul Jalil tewas oleh ayahnya sendiri, lalu dibuang ke laut.

Raden Galuh Gemerencang dan pihak Majapahit yang tidak mengetahui tragedi tersebut, tiba di Samudera Pasai. Di sana, ia mendapatkan kabar buruk bahwa calon suaminya dibunuh oleh orang yang akan menjadi mertuanya sendiri. Putri Majapahit ini akhirnya bunuh diri dengan cara yang sama seperti orang yang dikasihinya.

Hayam Wuruk selaku raja Majapahit menitahkan patih Gajah Mada untuk menyerang Samudera Pasai. Menurut Slamet Muljana dalam Runtuhnya Kerajaan Hindu-Jawa dan Timbulnya Negara-negara Islam di Nusantara (2005:140), terungkap bahwa Majapahit berhasil membuat musuhnya kewalahan. Sultan Ahmad Malik Az-Zahir melarikan diri karena dia adalah target utama yang dicari-cari.

Samudera Pasai sempat hidup kembali setelah dibuat ketar-ketir oleh Majapahit. Sultanah (Ratu) Malikah Nahrasyiyah yang memimpin di periode 1406-1428 berhasil memajukan kembali kerajaan dagang dan pusat pembelajaran agama Islam ini.

Dalam Aceh Sepanjang Abad (1981) Said menjelaskan, sampai abad ke-16 Kesultanan Samudera Pasai masih berdiri tegak menjadi bandar dagang internasional. Akan tetapi, munculnya Kerajaan Malaka pada 1405 membuat Samudera Pasai semakin merosot omset dagangnya.

Sultan Zain Al Abidin IV (1514-1517) dikatakan sebagai catatan akhir dari daftar raja Samudera Pasai. Menurut sumber Portugis (Barros: Da Asia) yang termuat dalam Said (1981), portugis singgah di kerajaan Samudera Pasai pada masa pemerintahan Sultan Zain Al-Abidin.

Pada 1521, Portugis berhasil menginvasi kesultanan Islam ini. Namun, Kerajaan Aceh Darussalam tidak tinggal diam melihat peluang untuk memperluas kekuasaan. Pada 1524, Sultan Munghayat, raja Aceh Darussalam, menendang Portugis dari Samudera Pasai yang sudah takluk. Akhirnya, wilayah kesultanan Pasai resmi runtuh dan menjadi bagian Aceh Darussalam.



190 comments:

  1. This comment has been removed by the author.

    ReplyDelete
  2. Nama:Flora Seacylya Azzahra Harahap
    Kelas:X IPA 6
    Keterangan:Hadir pak~

    ReplyDelete
  3. Nama : Grace Ade Christy. S
    Kelas : X IPA 1
    Ket : HADIR PAK

    ReplyDelete
  4. Sarah Audrey
    X IPA 6
    Hadir pak

    ReplyDelete
  5. SANTI PRATIWI X IPA 6 Hadir pak

    ReplyDelete
  6. AGNES J DE PUTRI SINAGA
    X IPA 6
    Hadir pak

    ReplyDelete
  7. AGNES MONICA HUTAGALUNG
    Kelas X IPA 3
    HADIR PAK

    ReplyDelete
  8. Glory Yossy Aharon S. Pane
    X IPA 3
    Hadir Pak

    ReplyDelete
  9. Eva Juniarta Siregar
    X IPA 4
    Hadir pak

    ReplyDelete
  10. Aulia Syamsa Purba
    X ipa 3
    Hadir

    ReplyDelete
  11. Rahma Dana Agustini
    X IPA 3
    Hadir pak

    ReplyDelete
  12. Alfa Rida Corin
    X ipa 3
    Hadir

    ReplyDelete
  13. Wina adelia azahra
    X ipa 2
    Hadir pak

    ReplyDelete
  14. Gilbert basa rio samosir
    Kelas :xipa6
    Hadir pak

    ReplyDelete
  15. Andarista Putrie Alicia
    X IPA 5
    HADIR PAK

    ReplyDelete
  16. Nama: Iffando Darmansyah
    Kelas: X IPA 2
    Ket: Hadir

    ReplyDelete
  17. Anastasya Putri Amanda
    X IPA 4
    Hadir Pak

    ReplyDelete
  18. Muhammad harits naufal kurniawan
    X IPA 4
    HADIR

    ReplyDelete
  19. Nama: Shaila Rani Singkem
    Kelas: X Ipa 5
    hadir pak

    ReplyDelete
  20. Patricia Angelika X IPA 5 hadir pak

    ReplyDelete
  21. Epi phania monica sitanggang
    X IPA 4
    Hadir pak

    ReplyDelete
  22. Rawnanda nurhasanah
    X IPA 6
    HADIR PAK

    ReplyDelete
  23. Shella avrilsya
    X IPA 4
    Hadir pak

    ReplyDelete
  24. Latifah Balqis Maulidinia
    X IPA 5
    hadir pak

    ReplyDelete
  25. Nama=Muhammad Faiq Fadli
    Kelas=X ipa 2
    ket=hadir

    ReplyDelete
  26. Dody Christian Gultom
    X IPA 5
    Hadir Pak

    ReplyDelete
  27. Nama: Syarifah Manzavira Elsa Putri
    Kelas: X IPA 6
    Hadir pak

    ReplyDelete
  28. Assalamualaikum,Selamat pagi pak
    Nama : Indriani Pratiwi
    Kelas : X IPA 6
    Keterangan : Hadir
    Terimakasih Pak 🙏

    ReplyDelete
  29. Nita Angelina Vesa Purba
    X IPA 3
    Hadir pak

    ReplyDelete
  30. Jelita agnesia purba
    X ipa 4
    Hadir pak

    ReplyDelete
  31. Yohana Gloria Rezky
    X IPA 1
    Hadir

    ReplyDelete
  32. NAMA: THAMARA CRISTIN SIREGAR
    KELAS: X IPA 6
    HADIR PAK

    ReplyDelete
  33. Muhammad Agung Syaputera
    X IPA 1
    Hadir Pak

    ReplyDelete
  34. Nama : Ariyandataru Faridha Intan Putri
    Kelas : X IPA 5
    Ket.hadir pak

    ReplyDelete
  35. Indira Fara Clarista
    X IPA 5
    Hadir Pak

    ReplyDelete
  36. Annisa Urania P.
    X IPA 4
    Hadir pak

    ReplyDelete
  37. Hizkia Poligia S
    X IPA 2
    Hadir Pak

    ReplyDelete
  38. Endang Trisnawati Br Nainggolan
    X IPA 2
    Hadir pak

    ReplyDelete
  39. Stefy aprilian
    X IPA 1
    HADIR PAK

    ReplyDelete
  40. Widi Prasetiwi
    X IPA 3
    Hadir Pak

    ReplyDelete
  41. Nama:M.Farhan Rizki Ramadhan
    Kelas:X IPA 2
    Hadir pak

    ReplyDelete
  42. Nama : NURUL FALAH
    Kelas : X IPA 2
    HADIR

    ReplyDelete
  43. Vista Afriani Putri
    X IPA 1
    Hadir pak

    ReplyDelete
  44. Nama: Moh Syuril Iswan
    Kelas: X IPA 6
    Hadir pak

    ReplyDelete
  45. Nasjwa Rully Atikahsari
    X IPA 4
    Hadir Pak

    ReplyDelete
  46. Meilani Putridamayanti20 April 2021 at 10:57

    MEILANI PUTRIDAMAYANTI
    X IPA 1
    HADIR Pak

    ReplyDelete
  47. Nama :Evalina Vanesia Simanjuntak
    Kelas: X IPA 4
    Hadir pak

    ReplyDelete
  48. SARINA
    X ipa 4
    Hadir

    ReplyDelete
  49. CHINTYA WINDA VIVIANA PURBA
    X IPA 4
    HADIR PAK��

    ReplyDelete
  50. Ilham Rahmansyah x IPA 2 hadir pak

    ReplyDelete
  51. Helen Osalina
    X IPA 1
    Hadir Pak

    ReplyDelete
  52. Sarah isnaini alnauri
    X IPA 5
    Hadir pak

    ReplyDelete
  53. Fatikha Nurul Zalianty
    X IPA 2
    Hadir pak

    ReplyDelete
  54. Queency Dhealya Siburian
    X IPA 4
    Hadir Pak

    ReplyDelete
  55. Daniel Syah hendrawan Siregar
    X IPA 2
    Hadir pak

    ReplyDelete
  56. Ferdi Daniel Fajar Butar Butar
    X IPA 2
    Hadir pak

    ReplyDelete
  57. Faiz aminullah alamsyah
    X Ipa 5
    Hadir pakk

    ReplyDelete
  58. Nyimas Ayu Anastasya
    X IPA 2
    Hadir pak

    ReplyDelete
  59. Irene Elisa Sefiola Aruan
    X IPA 4
    Hadir pak

    ReplyDelete
  60. Zahra Aulia Mukti
    X IPA 1
    hadir pak

    ReplyDelete
  61. Shelly avriltya
    X IPA 3
    Hadir

    ReplyDelete
  62. Ridwan Fathur Rahman
    X IPA 2
    Hadir pak

    ReplyDelete
  63. Nama : Rizky Masayu Maharani
    Kelas : X IPA 6
    Keterangan : Hadir Pak

    ReplyDelete
  64. Anisa Sa'diyyah
    X IPA 2
    Hadir pak

    ReplyDelete
  65. Aura Meiswa Maulita
    X IPA 3
    HADIR PAK

    ReplyDelete
  66. Daniel Catur Arya Diputra Simanjuntak
    X IPA 1
    Hadir pak

    ReplyDelete
  67. Only Mayori Paulina sianturi
    X IPA 5
    Hadir pak

    ReplyDelete
  68. Danella Dwi Pratiwi
    X IPA 1
    Hadir!

    ReplyDelete
  69. DESSRI MURGIANTARI
    X IPA 4
    Ket : HADIR

    ReplyDelete
  70. Salsyabila Asauqi
    X IPA 2
    Hadir

    ReplyDelete
  71. Choirul Arifin Nasir
    X IPA 4
    Hadir pak

    ReplyDelete
  72. Nama : Aludra Nadia Armadyaputri
    Kelas : X IPA 3
    HADIR

    ReplyDelete
  73. Della Tri Pratiwi
    X IPA 5
    Hadir pak

    ReplyDelete
  74. Jhelvanest Butar Butar
    X IPA 3
    Hadir pak

    ReplyDelete
  75. Anastasya Bintang Lestary
    X IPA 4
    Hadir

    ReplyDelete
  76. Giska Maulidina Resky Ersaputri
    X IPA 5
    Hadir pak

    ReplyDelete
  77. Mira Tara Dwipa Sihombing
    X IPA 6
    HADIR PAK

    ReplyDelete
  78. Afifah Azzahra
    X IPA 2
    Hadir pak

    ReplyDelete
  79. Nama:Viescha Leonysa Sianturi
    Kelas:X IPA 5
    HADIR PAK

    ReplyDelete
  80. Muhammad Bayu Syaifullah
    X IPA 2
    Hadir pak

    ReplyDelete
  81. Gita Anastasya Napitupulu
    X IPA 5
    hadir pak

    ReplyDelete
  82. Julia Epe Seryna Ginting
    X IPA 5
    Hadir Pak

    ReplyDelete
  83. VISKA OKTAVIANI SAMOSIR20 April 2021 at 11:02

    Viska Oktaviani Samosir
    X IPA 1
    Hadir

    ReplyDelete
  84. RADITYA PANDHITO WICAKSONO
    X IPA 4
    HADIR

    ReplyDelete
  85. Sheela Juli Kurniastuti
    X IPA 3
    Hadir pak

    ReplyDelete
  86. Domaria Febriana Pandiangan
    X IPA 6
    Hadir

    ReplyDelete
  87. Irdina Lyra Mahfuzah
    X IPA 2
    Hadir

    ReplyDelete
  88. Annisaa Fatikhah Anggraeni
    X IPA 2
    hadir pak

    ReplyDelete
  89. ayu kusumaningrum
    X IPA 6
    hadir

    ReplyDelete
  90. Riska amalinda putri
    X IPA 3
    Hadir pak

    ReplyDelete
  91. Bunga Putri Situmeang
    X IPA 6
    Hadir pak

    ReplyDelete
  92. ALYA SABRINA PUTRI ASTIKA
    X IPA 1
    HADIR Pak 🙏

    ReplyDelete
  93. Lambok Febryan Aritonang
    X IPA 5
    Hadir Pak

    ReplyDelete
  94. Nadya Putriana Sihombing
    X-Ipa 4
    Hadir pak 🙏🏻

    ReplyDelete
  95. Reza Fernanda Pakpahan
    X IPA 6
    HADIR

    ReplyDelete
  96. Gloriya Debora Hasibuan
    X IPA 3
    Hadir pak

    ReplyDelete
  97. Gloriya Debora Hasibuan
    X IPA 3
    Hadir pak

    ReplyDelete
  98. AYUNING RIZKI X IPA 6 HADIR PAK

    ReplyDelete
  99. ANISA PUTRI DEWIYANTI
    X IPA 2
    HADIR PAK

    ReplyDelete
  100. Samuel Rivaldo
    X IPA 4
    Hadir Pak

    ReplyDelete
  101. Nama: Chykita Haro Aritonang
    Kelas: X IPA 6
    Hadir pak

    ReplyDelete
  102. RAZAQ SYAHRUL X IPA 2 HADIR PAK

    ReplyDelete
  103. Fitria Halimatus Sa'diyah
    X IPA 2
    Hadir pak

    ReplyDelete
  104. Katheren roosel
    X IPA 3
    Hadir pak

    ReplyDelete
  105. JUNAEDY AMRY
    X IPA 5
    HADIR PAK

    ReplyDelete
  106. Amalia Cahayantari Gumay
    X IPA 1
    Hadir

    ReplyDelete
  107. Fadli Aditya Suhairi
    X IPA 2
    Hadir Pak.

    ReplyDelete
  108. Dareene Yasmine Hafizhah
    X IPA 2
    hadir

    ReplyDelete
  109. Amanda Mustika
    X IPA 4
    Hadir pak

    ReplyDelete
  110. Winny Efrilia
    X IPA 3
    HADIR PAK

    ReplyDelete
  111. Daniel Ignatius Aritonang
    X IPA 3
    Hadir Pak

    ReplyDelete
  112. Daniel Ignatius Aritonang
    X IPA 3
    Hadir Pak

    ReplyDelete
  113. INDAH WAHYU KARTIKA
    X IPA 5
    HADIR

    ReplyDelete
  114. Elvan Yohanes Gultom
    X IPA 4
    Hadir

    ReplyDelete
  115. Gadis Febry Valentine
    X IPA 6
    Hadir pak

    ReplyDelete
  116. Joel Ivan Fredric Warouw
    X IPA 2
    Hadir

    ReplyDelete
  117. Anindya Safiinatunajjah
    X IPA 5
    Hadir

    ReplyDelete
  118. Nabila Putri Kurniawan
    X IPA 4
    Hadir Pak

    ReplyDelete
  119. Rifkyy Gading Tarigan
    Hadir pak
    Ipa 2

    ReplyDelete
  120. Mutia Hadiyanti
    X IPA 4
    Hadir

    ReplyDelete
  121. Thania Manuella
    X IPA 5
    Hadir

    ReplyDelete
  122. Zarkasya Rizki Sabila
    X IPA 3
    Hadir pak

    ReplyDelete
  123. Rania Zefanya Sirait
    X IPA 2
    Hadir pak

    ReplyDelete
  124. Anindya Safiinatunajjah
    X IPA 5

    ReplyDelete
  125. Krisdayanti dornauli malau
    X IPA 3
    Hadir pak

    ReplyDelete
  126. Elisabeth Hutabarat
    X IPA 4
    Hadir pak

    ReplyDelete
  127. Elisabeth Ulia Anggraine Siahaan
    X IPA 5

    ReplyDelete
  128. NIKITA AULIA ZAMRI
    X IPA 6
    HADIR PAK

    ReplyDelete
  129. Nama : Emiya Rehulina Ginting
    Kelas : X IPA 6
    HADIR PAK

    ReplyDelete
  130. Selimarsk Vioni
    X IPA 4
    Hadir

    ReplyDelete
  131. Anggita Abigail Sinurat
    X IPA 5
    Hadir pak

    ReplyDelete
  132. Nama : Abel Morales Simamora
    X IPA 6
    Hadir Pak

    ReplyDelete
  133. Hatsion Nurpianto
    X IPA 1
    Hadir pak

    ReplyDelete
  134. Juan prayoga Sebastian Tobing
    X IPA 6
    Hadir pak

    ReplyDelete
  135. SUCI SEPTIANA
    X IPA 6
    Hadir

    ReplyDelete
  136. Yolivia Pratiwi
    X IPA 5
    Hadir

    ReplyDelete
  137. intan novi setya rahmadan
    X IPA 6
    hadir

    ReplyDelete
  138. NAMA : NIKEN WULANDARI
    KELAS : X IPA 6
    KET : HADIR PAK

    ReplyDelete
  139. Jonathan Opel N
    X IPA 6
    Hadir Pak

    ReplyDelete
  140. Krisgiv Abed Samuel sianipar
    X IPA 4
    Hadir pak

    ReplyDelete
  141. Tasya putri Salsabilla
    X IPA 3
    Hadir

    ReplyDelete
  142. Natalia Beatrida Hutasoit
    X Ipa 6
    Hadir pak

    ReplyDelete
  143. Jonathan frizzy M
    X IPA 5
    Hadir pak

    ReplyDelete
  144. Ashyfa putri Johani
    X IPA 5
    Hadir pak

    ReplyDelete
  145. Natalia Beatrida Hutasoit
    X IPA 6
    HADIR PAK

    ReplyDelete
  146. Sovy Fitria Nuraini
    X IPA 4
    Hadir pak

    ReplyDelete
  147. Putri suci aria
    X IPA 4
    Hadir

    ReplyDelete
  148. Muhammad Farid Al Faruq
    X IPA 4
    Hadir Pak

    ReplyDelete
  149. Naila Salsabila Ramadhani
    X IPA 4
    Hadir Pak

    ReplyDelete
  150. Viescha Leonysa Sianturi
    X IPA 5
    HADIR

    ReplyDelete
  151. Jhelvanest Butar Butar
    X IPA 3
    Hadir

    ReplyDelete
  152. Jonathan frizzy M
    X IPA 5
    Hadir pak

    ReplyDelete
  153. Bunga Putri Situmeang
    X IPA 6
    Hadir

    ReplyDelete
  154. Natalia Beatrida Hutasoit
    X IPA 6
    Hadir

    ReplyDelete

KONSEP DASAR SEJARAH

Asal Kata dan Arti Kata serta Istilah Sejarah Dari manakah asal kata sejarah itu? Perkataan sejarah mula-mula berasal dari bahasa Arab “syaj...

Postingan Populer